Stopy procentowe. Jak podniesienie stóp wpłynie na wysokość kredytów?

Śledząc doniesienia prasowe i wiadomości, regularne można usłyszeć pojęcie „podwyżka stóp procentowych”. Jedne podwyżki – na przykład podniesienie minimalnej krajowej – kojarzą się nam dobrze. Inne z kolei, jak wzrost cen za prąd, gaz i żywność nie budzą pozytywnych skojarzeń. A jak to jest ze stopami procentowymi – kto się cieszy z ich podwyżki, a komu nie w smak taki ruch? Czym są stopy procentowe, jak one wpływają na wysokość kredytów i co powinniśmy o nich wiedzieć?

Stopy procentowe – co to jest?

Pojęcie stopy procentowej zazwyczaj kojarzone jest z bankami, a w szczególności z kredytem gotówkowym – i bardzo słusznie! Jest to bowiem koszt wyliczony od kapitału, jaki uzyskujemy od kapitałobiorców, a mówiąc kolokwialnie – „ceną za pieniądz”. „Sprzedaż” pieniądza z naszej strony polega na lokowaniu środków w obligacjach czy lokatach, zaś „kupno” na zaciąganiu zobowiązań. Najczęściej więc z tym pojęciem spotkamy się w bankach podczas otwierania lokaty terminowej lub brania pożyczki na raty. W najpopularniejszym przypadku, czyli przy zadłużaniu się, stopa procentowa to nic innego jak koszt, jaki musi ponieść kredytobiorca, aby móc korzystać z pożyczonych pieniędzy. Stopy procentowe bywają jednak różne. Największy wpływ wywierają te ustalane przez Radę Polityki Pieniężnej (dalej skrótowo jako RPP), ponieważ dotyczą nas wszystkich. Decyzje RPP mają wpływ na każdą formę pożyczki: od kredytu samochodowego i hipotecznego poprzez wzięcie nowego smartphone’a na raty. Istnieją także indywidualne stawki ustanawiane przez konkretne banki czy inne instytucje.

Rodzaje stopy procentowej

W Polsce obecnie możemy wyróżnić 5 głównych rodzajów stóp procentowych, z których każda odpowiada za inny parametr. Wszystkie ustanawiane są przez Narodowy Bank Polski, a de facto przez Radę Polityki Pieniężnej, czyli organ decyzyjny NBP:

• Stopa referencyjna – określa rentowność bonów pieniężnych emitowanych przez NBP, podczas działań na otwartym rynku. Wysokość stopy referencyjnej ma znaczący wpływ na WIBOR, który decyduje o oprocentowaniu kapitału obcego. Głównym efektem jest wpływ stopy referencyjnej na koszty kredytów, które rosną lub maleją wraz z nią.
• Stopa lombardowa – określa cenę, po której bank centralny udziela pożyczek bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Zwiększanie lub obniżanie stopy lombardowej analogicznie wiąże się ze zmniejszeniem, lub zwiększeniem wartości pieniądza pozyskanego przez banki. Koszt takich działań „przerzucany jest” oczywiście na konsumenta, czyli klientów banku.
• Stopa depozytowa – definiuje wysokość oprocentowania jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Jej wielkość ustala minimalne oprocentowanie lokat. Zasada jest prosta: im wyższa stopa depozytowa, tym wyższe powinny być oprocentowania lokat. Praktyka jednak pokazuje, że nie każdy bank stosuje się do powyższej wykładni
• Stopa redyskontowa – determinuje wysokość ceny, po jakiej bank centralny skupuje weksle od innych banków komercyjnych. Gwarantuje ona łatwy dostęp do dużej ilości stosunkowo szybkiej gotówki dla banków komercyjnych. Banki te uprawnione są do skupowania danych weksli po cenie niższej niż rynkowa. Rozsądna polityka bankowa powinna unikać korzystania z redyskonta weksli
• Stopa dyskontowa – wskazuje koszt, jaki Narodowy Bank Polski powinien uzyskać od banków komercyjnych pod zastaw weksli własnych przedsiębiorstw. Stanowi ona swoiste zabezpieczenie kredytów obrotowych. Im wyższa stopa dyskontowa, tym większe obciążenie finansowe banku, a co za tym idzie – wyższe obciążenie konsumentów.

Nas jako konsumentów powinny interesować przede wszystkim dwa rodzaje stóp procentowych – referencyjna oraz depozytowa. Jeżeli stopa referencyjna rośnie, wówczas kredytobiorcom wzrosną raty aktualnie spłacanych zobowiązań. Jeśli natomiast spada, wówczas raty maleją, co powinno ucieszyć wszystkich pożyczko- i kredytobiorców. Zupełnie odwrotnie jest w przypadku stopy depozytowej – ta malejąc, obniża oprocentowanie lokat. Co za tym idzie, osoby lokujące środki zarabiają mniej, a to z kolei zniechęca do trzymania pieniędzy na lokatach.

Na co wpływa stopa procentowa, czyli kilka słów o WIBOR

Stopy procentowe największy wpływ wywierają na wskaźnik WIBOR i koszty kredytów. Warsaw Interbank Offered Rate, czyli inaczej WIBOR to indeks określający wysokość oprocentowania pożyczek, jakich udzielają sobie wzajemnie banki komercyjne. Wskaźnik ten określany jest poprzez wysokość stopy depozytowej, która określa jego minimalną wartość i wysokością stopy procentowej lombardowej, która wskazuje jego górną granicę. W efekcie indeks WIBOR najczęściej wartością zbliżony jest do stopy procentowej referencyjnej. Warto pamiętać także, że wskaźnik ma ogromny wpływ na wysokość miesięcznych rat zobowiązań o zmiennym oprocentowaniu. Wskaźnik WIBOR wpływa więc pośrednio na koszty kredytów. Tutaj należy nadmienić, że kredyty dzielą się na te o oprocentowaniu stałym (stopa procentowa jest „zamrożona” i oprocentowaniu zmiennym (stopa procentowa jest płynna). Jest to dobry punkt wyjściowy, by omówić wpływ WIBOR’u w praktyce, a za przykład posłuży nam kredyt mieszkaniowy.

Wpływ stopy procentowej w praktyce

Najpopularniejsze zobowiązania udzielane Polakom, czyli kredyty hipoteczne, zazwyczaj przyznawane są z oprocentowaniem zmiennym. Musimy pamiętać, że to wieloletnie zobowiązanie może doświadczyć różnych perturbacji na rynku finansowym. Żaden bank nie udzieli więc kredytu hipotecznego z 25-letnim oprocentowaniem stałym. Bank ustala oprocentowanie na podstawie dwóch czynników – stawka WIBOR (najczęściej WIBOR 3M lub WIBOR 6M), która nie jest stała. Jej poziom jest zależny jedynie od stóp procentowych określonych przez Narodowy Bank Polski. W związku z powyższym bank udzielający nam kredyty nie ma na nią żadnego wpływu. Drugim elementem oprocentowania jest natomiast stała marża kredytowa (o ile nie zostanie podpisana obopólna zgoda na zmniejszenie lub zwiększenie jej). W takiej sytuacji nawet najmniejsze zwiększenie się wskaźnika WIBOR może skutkować dodatkowymi kosztami kredytu.

Kto i w jaki sposób decyduje o stopie procentowej?

W Polsce organem uprawnionym do wydawania decyzji w sprawie stóp procentowych jest Rada Polityki Pieniężnej. Corocznie składa także założenia polityki pieniężnej, które przekazuje w formie projektu do uchwalenia do Sejmu i Rady Ministrów. RPP wpływa więc na całą politykę monetarną kraju. Jej decyzje podejmowane są w oparciu o najnowsze dane dotyczące gospodarki państwowej i światowej, a także na przewidywaniach. W momencie, gdy RPP decyduje o podniesieniu stóp procentowych rzeczywista roczna stopa procentowa kredytów i innych zobowiązań rośnie. Analogicznie wzrasta też atrakcyjność depozytów, które oferują wyższe oprocentowanie. Natomiast gdy stopy maleją spada wskaźnik WIBOR, w tym oprocentowanie kredytów. Taka sytuacja sprzyja wzrostowi aktywności gospodarczej – mówi się, że „pieniądz jest tańszy”.

Rada Polityki Pieniężnej – co to jest?

Rada Polityki Pieniężnej stanowi specjalny oddział Narodowego Banku Polskiego. Składa się z 10 członków – przewodniczącego Rady, czyli prezesa NBP oraz 9 członków powołanych w liczbie równej przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat. Jest to jedyna jednostka, która ma prawo decydować o wysokości stóp procentowych. Odpowiada także za całą politykę pieniężną kraju. Rada powoływana jest na kadencję wynoszącą 6 lat. Jej aktualnym przewodniczącym, tym samym prezesem Narodowego Banku Polskiego jest Adam Glapiński, piastujący to stanowisko od 21 czerwca 2016 roku. Zastąpił on urzędującego od 11 czerwca 2010 roku Marka Belkę, który to – co ciekawe – ma bardzo niepochlebne zdanie o obecnym prezesie. Głosy niezadowolenia przeciwników profesora Glapińskiego związane są z cyklicznymi, popandemicznymi podwyżkami stóp procentowych.

Dlaczego podczas pandemii zmniejszono stopę procentową?

Pandemia koronawirusa spowodowała niemałe zatrzęsienie na ogólnoświatowym rynku, paraliżując przedsiębiorstwa i powodując zawirowania giełdowe. Podobnie było w Polsce, gdzie w 2020 roku doszło niemalże do zatrzymania się gospodarki. Przerwane zostały łańcuchy dostaw, ogrom producentów wstrzymał swoje działania w obawie przed wirusem. Wiele osób straciło pracę, zwłaszcza w sektorze MSP (Małych i Średnich Przedsiębiorstw), inni zmuszeni byli do pobierania wyraźnie mniejszych wypłat. Starania wszystkich rządów skierowane były na walkę z COVID-19. W tej sytuacji, by złagodzić skutki kryzysu ekonomicznego Rada Polityki Pieniężnej zdecydowała o tymczasowym obniżeniu stóp procentowych. Poskutkowało to obniżeniem stawki WIBOR, czyli zmienieniem oprocentowania kredytów i pożyczek. Tym samym spowolniono proces zadłużania się Polaków, jednocześnie stymulując przedsiębiorstw do inwestowania. Niestety, istnieją także negatywne następstwa zmniejszania stóp procentowych – obniżają się oprocentowania lokat i obligacji.

Dlaczego w 2022 roku podniesiono stopę procentową?

Obecnie kolejny raz od początków pandemii podniesiono stopy procentowe, a ostatnia tego typu podwyżka miała miejsce 9.02.2022 roku. Cały świat powoli stara się wychodzić ze spowolnienia gospodarczego i walczy ze skutkami wirusa. Konieczne jest także „ściąganie” nadwyżki pieniężnej z rynku poprzez podnoszenie jego ceny. Dlatego też Rada Polityki Pieniężnej postanowiła zwiększyć wysokość stóp procentowych. Aktualnie w Polsce mamy do czynienia z najwyższymi wskaźnikami od blisko dekady. Efektem tej decyzji jest zwiększenie się rzeczywistej rocznej stopy procentowej kredytów i podobnych im zobowiązań. Podwyższenie skutkuje również wzrostem atrakcyjności depozytów, oferujących wyższe oprocentowanie.

Jaki jest aktualny poziom stóp procentowych w Polsce?

Narodowy Bank Polski za pośrednictwem RPP od 2021 roku stopniowo zwiększał wysokość podstawowych stóp procentowych. Ich aktualny stan, obowiązujący od 09.02.2022 roku wygląda następująco:

• stopa referencyjna – 2,75% w skali rocznej (uprzednio 2,25%),
• stopa lombardowa – 3,25% w skali rocznej (uprzednio 2,75%),
• stopa depozytowa – 1,75% w skali rocznej (uprzednio 2,25%),
• stopa redyskonta weksli – 2,80% w skali rocznej (uprzednio 2,30%),
• stopa dyskontowa weksli – 2,85% w skali rocznej (uprzednio 2,35%).

Mimo tak znacznych i licznych podwyżek specjaliści przewidują, że czekają nas kolejne wzrosty. Co więcej – dotychczasowe podwyżki stóp nie zahamowały inflacji, wbrew głośnym zapowiedziom rządowych ekonomistów i prezesa Adama Glapińskiego. Tym samym posiadacze kredytów opartych o oprocentowanie zmienne muszą przygotować się na dodatkowe koszty. Zrozumiała jest także frustracja posiadaczy zobowiązań i równoległe niezadowolenie osób zainteresowanych lokowaniem środków. Okazuje się bowiem, że oferty wielu banków wciąż nie przekraczają 1% w skali roku.