Darowizna od rodziców – czy i kiedy wymaga zapłacenia podatku?

Każdy z nas lubi otrzymywać prezenty – szczególnie, jeśli są to dla nas rzeczy o szczególnej wartości. Niekiedy w ramach takiego „upominku” otrzymujemy od rodziców mieszkanie, samochód czy inną wartościową rzecz. Mówimy wówczas o przekazaniu darowizny, czyli o specyficznej sytuacji prawnej na gruncie Kodeksu cywilnego. Osoby staranne i skrupulatne mogą sprawić, że od przyjętej darowizny nie trzeba będzie odprowadzać podatku. Ci zaś, którzy zapomną o jednej prostej rzeczy, mogą zapłacić nawet dziesiątki tysięcy złotych. Czy darowizna od rodziców wymaga zapłacenia podatku? Jeśli tak, to kiedy?

Darowizna – co to jest?

Zapewne każdy z nas wie, czym jest darowizna, jednak dla dochowania rzetelności przypominamy ogólne pojęcie darowizny. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, darowizna to rodzaj umowy nazwanej, która nieodpłatnie przysposabia obdarowanego kosztem darczyńcy. Podstawowe założenia wyróżniające darowiznę od innych umów i czynności prawnych to:

• Element będący przedmiotem darowizny jest w faktycznym bądź przyszłym posiadaniu darczyńcy, np. samochód zamówiony u dealera, lecz jeszcze niedostarczony;
• Przysposobienie (czyli przeniesienie własności z darczyńcy na obdarowanego) odbywa się wyłącznie nieodpłatnie, bez oczekiwania jakichkolwiek korzyści z tego tytułu;
• Możliwość cofnięcia darowizny na podstawie wystąpienia tzw. rażącej niewdzięczności, o której więcej powiemy na końcu niniejszego artykułu;
• Umowa darowizny może zostać sporządzona albo w formie aktu notarialnego, albo w formie ustnej, przy czym druga z form wymaga natychmiastowego spełnienia przyrzeczonej darowizny;

Odpłatność świadczenia sprawia, że istota darowizny nie zostaje spełniona. Wówczas zamiast o umowie darowizny mówimy o standardowej umowie sprzedaży – nawet jeżeli na umowie wpisaliśmy hasło „darowizna”. Należy więc dokładnie przemyśleć, czy w naszym zamiarze jest faktyczna nieodpłatność przysposobienia.

Co najczęściej otrzymujemy w ramach darowizny od rodziców?

Mówiąc o darowiźnie, najczęściej myślimy w tej kategorii o dwóch kierunkach przysposobienia. Tam, gdzie my jesteśmy darczyńcami oraz tam, gdzie my stajemy się odbiorcą darowizny. Przy pierwszej „ścieżce” transferu będziemy myśleli przede wszystkim o różnego rodzaju fundacjach czy akcjach charytatywnych. Bardzo chętnie bierzemy udział w zbiórkach na schroniska, finałach Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy czy licytacjach na rzecz ciężko chorych dzieci. Jeśli zaś chodzi o otrzymywanie darowizny, tutaj zapewne większość z nas doświadczyła takiego przysposobienia od rodziców lub opiekunów prawnych.

Darowizna wcale nie musi opiewać na wysoką kwotę, by stanowiła faktyczną podstawę do zawarcia umowy. Tak naprawdę z darowizną mamy do czynienia w sytuacji, gdy rodzice dawali nam 20 złotych na bilet do kina. Również i wręczenie nowej zabawki, książki czy gry komputerowej stanowi formę darowizny. Z prawnego punktu widzenia moglibyśmy zawierać umowę, z praktycznego byłoby to biurokratycznym szaleństwem. Wraz z wiekiem potrzeby dzieci się zmieniają i w ramach darowizny znajdują się coraz to bardziej wartościowe przedmioty. Może to być 1500 złotych na zrobienie upragnionego kursu, środki na rozwój własnego przedsiębiorstwa czy pierwszy samochód wart 10.000 złotych. Zdarza się także, że rodzice wręczają swoim dzieciom w ramach darowizny mieszkania lub grunty o sześcio- lub siedmiocyfrowej wartości.

Podatek od spadków i darowizn

Logiczne wydaje się nieinformowanie urzędu skarbowego o wręczeniu przysłowiowej „stówki” na własne wydatki. Nikt też nie będzie informował fiskusa, że w ramach prezentu urodzinowego czy bożonarodzeniowego wręczył dziecku zabawkę wartą kilkadziesiąt złotych. Nasze organy administracyjne byłyby sparaliżowane, gdyby rodzice musieli wysyłać po kilka deklaracji dziennie. Nieco innym okiem można już spojrzeć na środki co najmniej czterocyfrowe, jak również mienie znacznej wartości. Darowizna samochodu czy mieszkania już sama z siebie powinna uruchamiać czerwoną lampkę z napisem „zobowiązania podatkowe”. Tym bardziej, że w obowiązującym prawodawstwie istnieje danina szerzej znana jako „podatek od spadków i darowizn”.

Jak sama nazwa wskazuje, podatek od spadków i darowizn tyczy się sytuacji, w której dochodzi do obdarowania lub przyjęcia spadku. Tematykę dziedziczenia spadku zostawiamy na inny wpis, tymczasowo skupiając się wyłącznie na przyjęciu darowizny. Jeśli dojdzie do sytuacji, w której zostaniemy obdarowani, automatycznie ciąży na nas obowiązek ujawnienia przysposobienia. W wielu sytuacjach zostaniemy zobowiązani do uiszczenia stosownej wysokości podatku na specjalnym druku urzędowym „SD”. Istnieją jednak sytuacje, w których możemy liczyć na częściowe, a nawet całkowite zwolnienie podatkowe. Nim wyjaśnimy kwestię stawek podatkowych, omówimy zagadnienie zwolnień, gdyż to one będą definiować należność daniny.

Zwolnienia podatkowe – grupy i ulgi

Zważywszy na okoliczności codziennego funkcjonowania, ustawodawca postanowił wyszczególnić stopnie pokrewieństwa i dla najbliższej rodziny przewidział specjalne ulgi. Całość została podzielona do czterech grup – grupy zerowej, pierwszej, drugiej oraz trzeciej. To, w której grupie znajduje się druga ze stron przysposobienia, będzie determinować wysokość podatku od spadków i darowizn. Do poszczególnych grup należeć będą:

• Grupa zerowa: małżonek, zstępni (syn / córka, wnuki, prawnuki), wstępni (matka / ojciec, dziadkowie, pradziadkowie), rodzeństwo, pasierb, pasierbica, macocha, ojczym;
• Grupa pierwsza: osoby z grupy zerowej plus zięć, synowa, teściowie;
• Grupa druga: zstępni rodzeństwa, małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo małżonków, rodzeństwo rodziców, zstępni pasierbów, małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie pozostałych zstępnych;
• Grupa trzecia: pozostałe osoby niezaliczone do wcześniejszych grup;

W ramach poszczególnych grup ustawodawca przewidział ulgę w postaci kwoty wolnej od podatku. Dla grupy pierwszej wynosi ona 9637 złotych, dla drugiej 7276 złotych, zaś dla trzeciej 4902 złote. Grupa zerowa zwolniona jest całkowicie z podatku – w takiej sytuacji nie odprowadza się podatku od spadków i darowizn.

Ile wynosi podatek od spadków i darowizn?

Obliczenie wysokości podatku od spadków i darowizn nie należy do najłatwiejszych zadań. Trzeba bowiem uwzględnić nie tylko przynależność obdarowanego lub darczyńcy do konkretnej grupy. Konieczne jest ustalenie wartości darowizny, pomniejszenie ją o kwotę wolną od podatku, a następnie wybranie odpowiednich widełek kwotowych.

Jak wygląda rozliczenie podatku od spadku i darowizn krok po kroku:

Krok 1: Ustal wartość darowizny

Przy otrzymaniu środków pieniężnych całość jest prosta – ile pieniędzy otrzymujemy, taka jest wartość darowizny. W przypadku darowizn niepieniężnych (np. samochód, mieszkanie), konieczne jest oszacowanie realnej wartości rynkowej przedmiotu. Pamiętajmy, że skrajne niedoszacowanie może wzbudzić czujność fiskusa – wówczas możemy spodziewać się wezwania do korekty ze strony skarbówki.

Krok 2: Ustal przynależność drugiej strony do grupy

Dowiedz się, jaki stopień pokrewieństwa występuje między Tobą a obdarowanym lub darczyńcą. Na podstawie tej informacji „przypisz” drugą stronę do grupy zerowej, pierwszej, drugiej lub trzeciej. To konieczne, by uwzględnić odpowiednią kwotę wolną od podatku i zastosować odpowiednią matrycę stawek podatkowych.

Krok 3: Sprawdź, jaka jest kwota wolna od podatku

Kwota wolna od podatku to pewnego rodzaju „granica tolerancji” urzędu skarbowego, od której nie pobiera się daniny. To bardzo istotna kwestia – zmniejsza ona wartość podatku, który jesteśmy zobowiązani odprowadzić. Przykładowo, przy pojeździe wartym 7000 złotych nie musimy opłacać podatku od całej jego wartości. Otrzymując taką darowiznę od grupy zerowej, pierwszej i drugiej nie będziemy zobowiązani do zapłacenia podatku. Przy grupie trzeciej podstawą opodatkowania będzie 2098 złotych, ponieważ 7000 złotych minus kwota wolna od podatku 4902 złotych daje 2098 złotych.

Krok 4: Sprawdź, czy w ostatnich pięciu latach były jakiekolwiek inne darowizny

Kwota wolna od podatku jest „odnawialna” – oznacza to, że jeśli otrzymamy więcej niż jedną darowiznę, stopniowo wyczerpujemy limit zwolnienia. „Odnawia się” on po pięciu latach od roku poprzedzającego ostatnie przysposobienie. Oznacza to, że jeśli w 2019 roku otrzymaliśmy w darowiźnie auto o wartości 10.000 złotych, to kwota wolna od podatku dostępna będzie dopiero w 2024 roku.

Krok 5: Ustal kwotę nadwyżki i przypisz ją do matrycy podatkowej

Kwota nadwyżki jest to wartość darowizny minus kwota wolna od podatku. Wysokość owej kwoty konieczna jest do ustalenia ostatecznej wartości daniny, którą musimy odprowadzić do urzędu skarbowego. Każda z trzech grup podatkowych ma swoje trzy przedziały podatkowe, co łącznie daje dziewięć możliwych stawek podatkowych. Wyglądają one następująco:

• Dla grupy pierwszej
  • Nadwyżka do 10.278 złotych – 3%
  • Nadwyżka od 10.278 złotych do 20.556 złotych – 308,30 złotych i 5% od nadwyżki powyżej 10.278 złotych
  • Nadwyżka powyżej 20.556 złotych – 822,20 złotych i 7% od nadwyżki powyżej 20.556 złotych
• Dla grupy drugiej
  • Nadwyżka do 10.278 złotych – 7%
  • Nadwyżka od 10.278 złotych do 20.556 złotych – 719,50 złotych i 9% od nadwyżki powyżej 10.278 złotych
  • Nadwyżka powyżej 20.556 złotych – 1644,50 złotych i 12% od nadwyżki powyżej 20.556 złotych
• Dla grupy trzeciej
  • Nadwyżka do 10.278 złotych – 12%
  • Nadwyżka od 10.278 złotych do 20.556 złotych – 1233,40 złotych i 16% od nadwyżki powyżej 10.278 złotych
  • Nadwyżka powyżej 20.556 złotych – 2877,90 złotych i 20% od nadwyżki powyżej 20.556 złotych

Jeśli więc otrzymamy auto o wartości 100.000 złotych, możemy spodziewać się aż czterech różnych rozwiązań:

• Zwolnienie podatkowe dla grupy zerowej
• 6383,28 złotych dla grupy pierwszej, poprzez (100.000 – 20.556) * 7% + 822,20
• 11.177,78 złotych dla grupy drugiej poprzez (100.000 – 20.556) * 12% + 1644,50
• 18.766,70 złotych dla grupy trzeciej poprzez (100.000 – 20.556) * 20% + 2877,90

Kiedy darowizna od rodziców będzie wymagać zapłacenia podatku?

Jak już wyjaśniliśmy, rodzice zaliczani są do grupy zerowej, czyli najbliższej rodziny objętej zwolnieniem od omawianego podatku. Aby jednak było to możliwe, należy dopełnić trzech warunków proceduralnych:

• Konieczność zgłoszenia darowizny do urzędu przy pomocy druku SD-Z2;
• W przypadku darowizn pieniężnych – otrzymanie środków przelewem gotówkowym, wpłatą gotówkową w oddziale lub przekazem pieniężnym;
• Dopełnienie formalności proceduralnych w ciągu maksymalnie 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny;

Co się stanie jeśli nie zgłosimy darowizny lub nie dopełnimy formalności?

Co się stanie, gdy nie dochowamy poszczególnych warunków? Konsekwencje omówimy dla każdego przypadku:

• Brak zgłoszenia darowizny do urzędu traktowane jest jako wykroczenie podatkowe. Wówczas będziesz zobowiązany do ujawnienia wysokości darowizny, od której zapłacisz karną stawkę podatkową równą 20% wartości darowizny;
• Jeżeli darowiznę otrzymasz „do ręki” w formie gotówkowej, będziesz zmuszony złożyć druk SD-3 zamiast SD-Z2. Fiskus może zażądać uregulowania podatku jak dla grupy pierwszej, jednak możesz się obronić. Jeśli otrzymasz żądanie opłacenia podatku od spadków i darowizn, skieruj sprawę do sądu administracyjnego. Orzecznictwo coraz częściej kieruje się przeciwnie do decyzji urzędu skarbowego, czyli z korzyścią dla osoby przyjmującej darowiznę;
• Jeśli nie dopełnisz formalności proceduralnych, czyli nie zgłosisz darowizny w ciągu 6 miesięcy, sprawa jest prosta. Urząd skarbowy potraktuje to tak samo, jak brak zgłoszenia darowizny i nałoży karną stawkę podatkową. Możesz spróbować skorzystać z czynnego żalu, który stanowi „ostatnią deskę ratunku” przed potraktowaniem Cię jako oszusta podatkowego;

Konkluzja jest prosta – darowizna będzie nieopodatkowana, jeśli nie zapomnisz zgłosić tego faktu w ciągu 6 miesięcy od dnia przysposobenia.

Rażąca niewdzięczność obdarowanego

Na zakończenie dorzucimy informację na temat zjawiska rażącej niewdzięczności, przy pomocy której można cofnąć darowiznę. Nie posiada ona jasno sprecyzowanej definicji w prawie cywilnym, przez co jest to kwestia interpretacji sądowniczo-orzeczniczej. Można jednak przyjąć, że są to wszelkie nieprzyjazne czynności (w tym także zaniechania i zaniedbania), które skierowane są przeciwko darczyńcy. Klasycznym przykładem rażącej niewdzięczności będą więc:

• Odmowa opieki nad darczyńcą w momencie niedostatku;
• Nieudzielenie pomocy darczyńcy w przypadku choroby;
• Przestępstwo przeciwko zdrowiu lub życiu darczyńcy;
• Działania zmierzające do popadnięcia darczyńcy w trudną sytuację życiową;

Problematyczne wydają się być kwestie czynów uciążliwych, jednak o mniejszym ciężarze gatunkowym. Mowa tu chociażby o rozpowiadaniu wstydliwych informacji na temat darczyńcy, które mogą przyczynić się do zszargania jego reputacji. Zwykłe niesnaski rodzinne, jak na przykład zbyt głośne słuchanie telewizora nie będą dla sądu przesłanką wyczerpującą znamiona rażącej niewdzięczności. Co istotne, rażąca niewdzięczność obdarowanego nie musi być wymierzona bezpośrednio w samego darczyńcę. Czyny te mogą dotyczyć także rodziny i bliskich darczyńcy, np. małżonka, rodzeństwa czy dzieci tejże osoby. Warto więc tak po prostu, po ludzku być wdzięcznym za otrzymaną darowiznę i odwdzięczyć się wsparciem darczyńcy.